Bilgi bütünlüğü bağlamında nizamiye medreseleri geleneği ve modern akademya

Abstract

Sözlükte; “okumak, anlamak, bilgiyi üretmek paylaşmak ve kalıcı hale getirmek için çalışmak” anlamına gelen “de-re-se” (dirâse) kökünden bir mekân ismi olan “Medrese”, İslam kültür mirasının merkezinde yer almaktadır. Bu mekânlara değer kazandıran “tedârüs” ruhudur. Hz. Muhammed (s.a.v)’in diliyle melekler tarafından dahi gıpta edilen ve toplumsal huzur ve refahın anahtarı mesabesinde değer atfedilen “tedârüs” kavramı; kolektif, katılımcı, karşılıklı ders yapmak ve müzakere yapmak suretiyle bütünsel bir yaklaşımı ortaya koymayı isabetli sonuçlar ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Morfolojik olarak işteş ve dönüşlük içeren “tefâül” kalıbında tedârüs, etkileşimsel bilgi aktarımı, paylaşımı yanında davranışa dönüştürme anlayışı da içermektedir. Bu ameliye ile ilim ve irfanı hayatında düstûr haline getirerek Selef-i Sâlihîn yolunu takip eden ve bu metodu cihat aşkıyla telakki eden sonraki Müslümanlar, söz konusu amaç için her türlü mekân ve imkânı ganimet bilip değerlendirmişlerdir. Hz. Muhammed(s.a.v) tarafından önce kendi beytinde, sonraları Dârü’l-Erkam’da, Hicret gerçekleştikten sonra da Mescid-i Nebevi’nin müştemilatında “Suffa” denilen ve medrese fonksiyonunu ifa eden mekânlar da inşa edilmiştir. Daha sonraki dönemlerde, daha düzenli tedrisatın yapılabildiği mekânlar inşa edilmiştir. Bunun tecessüm ettiği mükemmel örnek her açıdan düzenli ve intizamlı bütünlük arz eden Nizamiye medreseleri oluşturulmuştur. Nizamiye medreseleri, fiziki ve mimari olarak birer külliye olmasının yanında muhteva açısından da uyum ve bütünlük arz etmektedir: Mabed, medrese, kütüphane vakıf, iaşe ve ibate gibi mekânsal açıdan bir bütünlük arz eder. Medrese, kütüphane ve cami yan yanadır ve bunların başında vakfiyelerle birlikte mekânsal anlamda da bir bütünlük söz konusudur. Aslında Medine’de Mescid-i Nebevi’den başlayan bu gelenek, İslam kültür havzasında medrese ile caminin aynı mekânda olmasıyla Endülüs medeniyetinin de temelini teşkil etmiştir. Devlet ile halk, ilmiye ile kâlemiye, hoca ile talebe bütünlüğü söz konusudur. Nizamiye medreselerinde ilmiye insanı yetiştirildiği gibi, halkın fikri ve ilmi açıdan bilinçlendirilmesi ile devletin ihtiyaç duyduğu idareci ve görevlilerin yetiştirilmesi de hedeflenmekte idi. Bağdat Medresesi örneğinden hareketle, Nizâmiye Medreselerinde ve bu gelenekten beslenen İslam dünyasındaki medreselerde, dini ilimlerde bütünselliği kesp edecek şekilde meşhur on iki ilim dalı okutulurdu. Üretilen bilgi önce paylaşılır, daha sonra bu bilginin, nebevi, tecrübi ve bilimsel metotlarla kalıcı hale getirilmesi sağlanırdı. Medreselerde ilmî paylaşım ve aktarım faaliyetleri genel olarak “ru- be- ru” yani, yüz yüze ve bire bir usta çırak üslubu ile gerçekleşirdi. Karşılıklı arz ve sema süreciyle paylaşılan bilgi intikalinin doğruluğu önemsenirdi. Bu nedenle geribildirim vermek için söz konusu olayın üzerinden uzun zaman geçmesini ve geribildirime konu olan sonuçların ve duyguların yatışması beklenmezdi. Varsa soru ve tereddütler, sıcağı sıcağına paylaşılır, arz ve sema metoduyla gerçekleşen geribildirim, intikal edilen bilginin sıhhat ve kalıcılığını sağlardı. Ayrıca tedârüs edilen bilgiler, kitabî olarak da muhafaza altına alınarak bilgi dörtlü kayıt sistemiyle hıfz altına alınırdı. Bu metotta ezber, yorum ve muhakeme vardır, fakat ezbercilik yoktur. Nizâmiye medreseleri dinî ilimlerin yanında; sosyal düşünce, idare, felsefe, münazara ve edebiyat gibi ilim dallarının gelişmesine önderlik etmiş, diğer taraftan usul ve kelâm ilimlerinde de büyük gelişmeler sağlanmıştır. Nizamiye medreselerinde ilim tahsil edenler, İslam coğrafyasının farklı bölgelerine dağılarak büyük gelişmelerin gerçekleşmesine aracılık etmişlerdir. Kahire, Kayravan, Şenkit gibi Afrika’nın kuzeyindeki İslam kültür havzaları ve Endülüs eğitim kurumları bu medreseleri örnek alarak başarıya ulaşmışlardır. Endülüs medeniyetinin temelinde de mekânsal açıdan medrese bütünlüğü ve bilgi açısından tedârüs bütünselliği vardır. Salerno, Paris ve Oxford gibi Batı’da kurulan üniversitelerin de Nizâmiye medreselerinden etkilendiği söylenmektedir. Metodolojik olarak da bu geleneğin izlerini batı akademik camiasında hâlâ görmek mümkündür. Günümüzde bu bölgelerde az da olsa gerek klasik anlamda Mahdara’larda gerekse âlimler yetiştirme merkezlerinde olsun söz konusu geleneği sürdüren ve bilgi bütünlüğü ruhunu canlı tutan eğitim kurumları mevcuttur. Günümüz ilim dünyasındaki aşırı branşlaşma ve sadece belli bir alanda ihtisaslaşmanın meselelerin bir bütün olarak görüp değerlendirmeyi zorlaştırmakta, doğru muhakemeyi ve isabetli teşhis koymayı zorlaştırmaktadır. Özellikle son yıllarda ortaya çıkan bütünsel bir bakış açısıyla bilgiyi ele almak adına interdisipliner yaklaşımlar, bunun yanında yeni metot arayışları sonucu multi-disipliner, trans-disipliner ve çapraz disiplinli gibi kavramlar tartışılmaya başlanmıştır. Hâlbuki kodları medeniyetimizde mevcut olduğuna inandığımız İslam kültüründeki bilgi bütünlüğü geleneğinde, özellikle Nizamiye Medreselerinde günümüze ışık tutacak tecrübeler mevcuttur

Dictionary; "Madrasah", a place name from da-ra-sa root meaning to read, to understand, to produce knowledge, to share and to make permanent, is at the center of Islamic cultural heritage. It is the "supply" spirit that brings value to these spaces. The concept of "supply", which is envied even by angels in the language of Muhammad SAV and which is valued at the key of social peace and prosperity, is to establish a holistic approach through consultation and consultation by collective, participatory, mutual lesson and negotiation, It contains. In the form of "Bab Tafaa'ul", which includes morphologically meaning of exchange and return, it also includes the concept of transfer of interaction, transfer of knowledge, transformation of behavior as well as sharing. The successor Muslims who have considered this act, which is the generation of the companions, and the practice of the salafi, which are the subjects of the Prophet Muhammad, have made all the places and facilities possible for the purpose. Hz. Muhammed S.A.V. the first places were built in Darul Arqam, the later ones, and the first place called "Al-Suffah" in the outpost of the Masjid-i Nabawi after the Emigration took place. In a more regular and intuitive way, he practiced in The Nizamiya Madrasa. In the The Nizamiya Madrasa and in his education, there is a sense of unity in every respect. As physical and architectural complexes, it is totally integrated in terms of method, method, curriculum, and endowment. Mabed, the madrasah library is a spatial entity like foundations, subsistence and places of worship. The madrasah, library and the mosque are next door. Besides these, there are foundations. There is spatial integrity. In fact, this tradition, which began in Masjid al-Nabawi in Medina, constituted the basis of Andalusian civilization. The madrasa and the mosque are in the same place in the Andalusian Islamic culture. State and the people, the province and the pen, the teacher and student integrity is the issue. It was aimed to raise awareness of the people in terms of intellectual and scientific knowledge as well as to educate administrators and officials that the state needed. With the example of the Baghdad family, in the The Nizamiya Madrasa, and in the madrasas fed from this tradition, twelve well-known scholars were educated in religious sciences as to cut down on integrity. The information produced is shared first, then the knowledge shared by the Prophets, experiential and scientific methods is made permanent. Scientific sharing and transfer activities in the Madrasas generally took place in a short period of time, one face to another. Mutual supply and sharing of information through the sema process was important to the accuracy of the intrigue. For this reason, it was not expected to pass a long time over the event and to relieve the consequences and feelings of feedback to give feedback. If so, the questions and hesitations were shared with the warmth. The feedback provided by the supply and sema method provided the health and permanence of the information transferred. In addition, the information that was covered was also kept in a book. Thus, the information would be taken under the quadruple registration system. This method is memorized. There is interpretation and reasoning. However, there is no rhetoric. The Nizamiya Madrasa led to the development of branches of science such as social thought, administration, philosophy, debate and literature as well as religious scholarship, and major developments were made in the scholarship and theology. Those who collected science in the The Nizamiya Madrasa were scattered in different regions of Islamic geography and major developments took place through them. Islamic cultural towers in the north of Africa, such as Cairo, Kayravan, and Senkite, and Andalusian educational institutions were influenced by these media. At the base of the Andalusian civilization is the integrity of the madrasa and the intellectually proclaimed integrity of space. Nowadays, there are education institutions in these regions, whether in the classical sense of mahdaras or in the centers of scholarship, which keep the tradition alive and keep the information integrity spirit alive. Universities established in the West such as Salerno, Paris and Oxford are said to be influenced by The Nizamiya Madrasa. Methodologically, traces of this tradition can still be seen in the western academic mosque. Extreme branching in today's scientific world, and only the specialization of a certain field, make it difficult to see and evaluate the issues as a whole, making it difficult to make accurate reasoning and accurate diagnosis. While discussing concepts such as multi-disciplinary, transdisciplinary and cross-disciplinary, which are interdisciplinary aspects, as well as new methods and forms of understanding, in order to take a holistic view of information in recent years, the informational integrity of Islamic cultural basins we believe to be present in our civilization especially in the The Nizamiya Madrasa tradition.