Fatih Harbiye, Mesihpaşa İmamı ve Garipler Sokağı romanlarında Fatih Semti’nin mekân algısı

Abstract

Yeryüzündeki tüm doğal oluşumlar bir mekân kavramının içinde yer alır ve onunla ölçümlenir. Mekân, nesnelerin var olma şartı olduğundan hem epistemolojik hem de ontolojikbir değer taşımaktadır. Bu bağlamdaki mekân değerlendirmesi, fenomolojik bir değerlendirme olacaktır. Mekânsal algı ilk etapta görme merkezli olsa da sesler, kokular, dokular hatta tatların meydana getirdiği bir bütündür. Bu durumda mekân, Öklid geometriden ayrılarak insan ile olan ilişkisi üzerinden ele alınır. İnsanlar mekânları şekillendirirken kimi zaman da mekânlar insanları şekillendirmektedir. Edebi yazınlardan çıkarttığımız imgelemler de bize mekân okumalarında yol gösterici olmaktadır. Mekânın toplum ve fertler üzerindeki etkisi yüzyıllar boyunca hikâye ve romanlara yansımıştır. İstanbul’un en eski yerleşim semti olan Fatih üzerine de pek çok edebi yazın mevcuttur. Romanlardan mekân analizleri, genel olarak edebiyatçıların ve sosyologların ilgisini çekerken; bu çalışmada edebi yazınlardan mimarlık mesleğinin desteğini alarak Fatih’in algısal mekân analizi yapılmaya çalışılmıştır. İlk olarak Peyami Safa’nın “Fatih Harbiye” kitabı üzerinde durulacaktır. Romanda geleneksel yaşam tarzı ile modern yaşam arasında bocalayan bir genç kız ile çevresinde geçen olaylar anlatılmaktadır. Burada Fatih eski mahalleleri ile zihinlerde gelenekselliği bağdaştırırken, Harbiye, Şişli ve Beyoğlu modernizmin sembolü olmuştur. Doğu ile batı çatışması mekânlar üzerinden okuyucuya aktarılmıştır. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatına sekizi roman olmak üzere kırk eser kazandırmış olan Samiha Ayverdi de “Mesihpaşa İmamı” isimli romanında mekân olarak Fatih’i seçmiştir. Roman Balkan harbini izleyen dönemde yaşanan göç hareketi ve bir imamın Hediye adlı göçmen bir kıza gönlünü kaptırması çerçevesinde kurgulanmıştır. Oktay Akbal’ın “Garipler Sokağı” kitabı incelenen üçüncü kitaptır. Romanda İkinci Dünya Savaşı yıllarında Fatih’te fakir insanların yaşadığı garipler sokağı ile, zenginlerin yaşadığı mekânlar karşılaştırılmış, mutluluğun para ile değil; sevgi, kardeşlik ve paylaşım ile geldiği vurgulanmıştır. Bu çalışmanın amacı Fatih Semti’nin seçilen hikâye ve romanlardaki mimari mekânlarını disiplinler arası bir irdeleme ile okumaya çalışmak, mekânların zihinde oluşturduğu imgelemler ile şehrin içinde Fatih imgesini sorgulamaktır. Fatih Harbiye ve Garipler Sokağı romanlarında sıklıkla bahsedilen kahvehaneler üçüncü mekân bağlamında incelenmiştir. Ayrıca tüm yazınlarda genel olarak kullanılan insan mekân ilişkileri üzerinden Fatih’in kent imgesi ve mekân beden ilişkisinin romanlara yansıması irdelenmiştir.

All natural formations on earth are included in a space concept and measured with it. The condition of the existence of space for objects has both an epistemological and ontological value. Spatial evaluation in this context will be phenomenologically. Although spatial perception is vision-centered in the first place, it is a whole; formed by sounds, smells, textures, and even tastes. In this case, the space is separated from Euclidean geometry and handled over its relationship with human beings. While people shape spaces, sometimes spaces shape people. The imaginations we derive from literary writings also guide us in reading space. The impact of the space on society and individuals has been reflected in stories and novels for centuries. There are many literary writings on Fatih, the oldest residential district of Istanbul. While Spatial Analysis from novels attracts the attention of literati and sociologists in general; In this study, with the support of the architectural profession from literature, perceptual spatial analysis was tried to be made for Fatih District. Firstly, "Fatih Harbiye" book, written by Peyami Safa, will be emphasized. In the novel, a young girl who struggles between traditional lifestyle and modern life and the events around her are depicted. While Fatih reconciles tradition with its old neighborhoods, Harbiye, Şişli and Beyoğlu have become symbols of modernism. The conflict between east and west is conveyed to the reader through spaces. Samiha Ayverdi, who contributed forty studies, including eight novels, to the Turkish literature of the Republican period, chose Fatih as the location in his novel named "Mesihpaşa Imamı". The novel is fictionalized within the framework of the migration movement that took place in the period following the Balkan War and the fall of an imam to an immigrant girl named Hediye. Oktay Akbal's "Garipler Sokağı" is the third book studied. In the novel, the street where the poor people lived in Fatih during the Second World War and the places where the rich lived are compared and it is emphasized that happiness comes with love, brotherhood and sharing, not money. The aim of this study is to try to read the architectural places of Fatih District in selected stories and novels with an interdisciplinary examination, to question the image of Fatih in the city with the imagery that the spaces create in the mind. Coffeehouses, which are frequently mentioned in “Fatih Harbiye” and “Garipler Sokağı” novels, have been studied in the context of the third space. In addition, the reflection of the city image of Fatih and the space-body relationship on the novels was examined through the human-space relations, which are commonly used in all literature.