Mehmet Akif Ersoy'un Safahat'ında toplumsal değişmenin sosyolojisi

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılma süreci olan 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış olan Mehmet Akif Ersoy'un içinde bulunduğu toplumdaki değişimi nasıl bir okumaya tabi tuttuğunu sosyolojik yaklaşımlar üzerinden anlamaya çalışmaktır. Araştırma toplumsal değişimin çeşitli yapılardaki değişimini ve farklılaşmayı ele alarak, bu değişimlerin gözlemlenebilen bir olgu olduğunu iddia etmektedir. Toplumsal değerlerden hareketle sosyal değişimi okumak, var olan değişimin yönünü saptamak açısından oldukça önemli olduğu gibi değerden bağımsız bir sosyoloji yapmanın imkânsızlığını da ortaya koymaktadır. Araştırmanın en çok üzerinde durduğu konu, Mehmet Akif'in düşüncelerinin serlevhası olan Safahat'ın bütününe yayılmış olan toplumsal değerlerde yaşanan değişimlerdir. Akif bu değerleri dönemin içinde bulunduğu siyasi, sosyal ve kültürel çözülmeler üzerinden okumaktadır. Ona göre değişimin yapıcısı, aktif kurucusu olan özne insandır. Onun aktif özne olarak tanımladığı insan, kendi eylemlerinin sonucunu üstlenen sorumluluk sahibi aktif bir iradeye karşılık gelmektedir. Bu irade her bireyde ayrı ayrı tezahür edebileceği gibi toplumun kendisinde de kolektif bir biçimde görülebilmektedir. Bu manada Akif, bireysel eylem ve iradenin, toplumsal eylem ve iradeyi beslediği bir değişim anlayışını benimsemektedir. Safahat'ta ele alınan manzumeler, geldiği topluma yeniden inşa fikri üzerinden güçlü bir özeleştiri imkânı sunmakla birlikte bütüncül yaklaşımıyla her toplumun içinde bulunduğu kopuşa cevap veren bir "süreklilik" ve "yenilenme" fikirlerini barındırmaktadır.

The main purpose of this study is to try to understand with which motives, Mehmet Akif Ersoy, who lived between the end of the 19th century and the first quarter of the 20th century; which was the disintegration period of the Ottoman Empire, read the change in society through sociological approaches. The research claims that social change is an observable phenomenon by addressing the change and differentiation that occur over time in groups. Reading social change based on social values is very important in terms of determining the current direction of change and this also reveals the impossibility of making sociology detached of value. The most emphasized subject of the study is the changes experienced in values, which is one of the factors affecting social change, and can also be read in the whole of Safahat, the title of Mehmet Akif's thoughts. Akif reads these values through the political, social and cultural dissolutions of the period. According to him, the subject who is the reason, maker, and active founder of change is human. The human, whom he defines as an active subject, corresponds to a responsible active will that takes on the result of its own actions. This will can be manifested in each individual separately, as well as collectively in the social structure itself. In this sense, the poems in the Safahat of Mehmet Akif Ersoy which adopt the understanding of change in which the individual actions feed the social actions and individual will feed the social will, offer a serious self-criticism opportunity to their own age, while assuming a social constructive function, and at the same time they also contain the idea of "continuity" and "renewal" that respond to the rupture in which every society and every age goes through.