“Agrapha” literatürü ve Zühd hadisleri-incil (kanonik-apokrif) ilişkisi

Abstract

“İslâm’ın Yahudi-Hıristiyan kökeni teorisi” ile genel olarak bağlantılı olan zühd hadisleri başta olmak üzere, bir kısım hadislerin Hıristiyan kültürü-İncillerden alınıp hadis kaynaklarına adapte edildiğine dair ilk-önemli çalışmalar-iddialar, oryantalistik mesailerin ivme kazandığı XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya konmaya başlanmıştır. Önce “agrapha” olarak nitelenen literatürün bir bölümü olarak İslâm tarihi, kültür tarihi, tabakât, edebiyat, ahlâk-edeb ve hadis kaynaklarında yer alan Hz. Îsâ’ya ait sözlerin derlenmesi olarak başlayan söz konusu çalışmalar, daha sonra mukayeseli analizlerle zühd hadisleri başta olmak üzere, kudsî hadisler, mucizeler, kısasü’l-enbiyâ, fiten-melâhim-apokaliptik nitelikli hadislere yönelmiş; arka plan bilgilerinden de hareketle, bu alanda pek iddia ortaya konumuştur. Biz bu çalışmamızda öncelikle ilgili literatürü konuya “giriş” mahiyetinde zikrettikten sonra bilhassa zühd hadislerine yönelik iddialara yer verecek ardından da zühd hadis literatürü içerisinde Hıristiyan kültürü-İnciller ile irtibat abkımından dikkat çeken Abdullah b. Mübârek ve Ahmed b. Hanbel’in Zühd adlı eserleri bağlamında bu iddiaların neliği-niteliğini tetkik edeceğiz. Son olarak da Abdullah b. Mübârek’in Zühd’ü başta olmak üzere ilk dönem bazı hadis-zühd hadislerine dair kaynaklarda yer alan “Ümmetimin arasında ashâbımın durumu yemekteki tuz gibidir; yemek ancak tuzla iyi olur” hadisi-rivayetini, Matta başta olma üzere kanonik İnciller’de Hz. Îsâ’nın “Dünyanın tuzu sizsiniz; fakat tuz kokmuşsa, o ne ile tuzlanır?...” mealindeki benzer sözü ile mukayese edeceğiz.